Công bằng và bình đẳng. Hai khái niệm có vẻ tương đồng, nhưng thực chất lại có sự khác biệt sâu sắc. Vậy công bằng trong công việc thực sự là gì và làm thế nào để áp dụng nó vào thực tế?
Bình đẳng và công bằng có giống nhau không?
– Công bằng là gì?
Công bằng (tiếng Anh: equity, justness hoặc fairness) là việc mọi người đều có quyền lợi và trách nhiệm tương đương, và được đối xử bình đẳng trong cùng một hoàn cảnh, môi trường hoặc một lĩnh vực cụ thể.
Nói cách khác, công bằng là sự cân đối giữa quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi cá nhân. Đây là một yếu tố quan trọng và cần thiết trong công việc và cuộc sống, vì thiếu đi sự công bằng, xã hội có thể rơi vào tình trạng lộn xộn và hỗn loạn, gây ra sự suy giảm về trật tự và kỷ cương.
– Bình đẳng là gì?
Tuyên ngôn Độc lập của Việt Nam năm 1945 đã mở đầu bằng những câu từ trong Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của Hoa Kỳ:
“Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa đã ban cho họ những quyền không thể xâm phạm; trong đó có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.”
Câu nói bất hủ này nằm trong Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của Hoa Kỳ. Mở rộng ra, nó mang ý nghĩa rằng tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, và mỗi dân tộc đều có quyền sống, quyền hạnh phúc và quyền tự do.
Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng khẳng định: Con người sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi, và luôn phải được tự do và bình đẳng về quyền lợi.
Đó là những chân lý không ai có thể phủ nhận.
Điều này cho thấy sức hút mãnh liệt của các khái niệm “bình đẳng” và “tự do.” Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ, người ta lại có những cách hiểu rất khác nhau về ý nghĩa của hai từ này, và sự khác biệt ấy đã dẫn đến vô số bi kịch cho nhân loại.
Bản dịch tiểu luận của Milton Friedman dưới đây mà tôi giới thiệu sẽ giúp trả lời đầy đủ câu hỏi về khái niệm “bình đẳng”, “tự do” và những hệ quả từ các cách hiểu khác nhau. Điều thú vị đối với tôi là tiểu luận này còn giải thích vai trò của giới trí thức trong bối cảnh đó.
Ví dụ về sự khác nhau giữa bình đẳng và công bằng
Có lẽ Susan K Gardner từ Đại học Tiểu bang Oregon đã đưa ra một cách diễn đạt dễ hiểu nhất về sự khác biệt giữa công bằng và bình đẳng: “Bình đẳng là cho mọi người một đôi giày giống nhau. Công bằng là cho mọi người một đôi giày vừa với chân của họ.”
Dưới đây là một số ví dụ minh họa sự khác biệt giữa công bằng và bình đẳng trong 5 khía cạnh chính của công việc:
Quyền sử dụng cơ sở vật chất
Bình đẳng: Tất cả nhân viên đều có quyền sử dụng cùng không gian làm việc và tài nguyên. Ví dụ, mọi người đều nhận được bàn ghế giống nhau.
Công bằng: Cơ sở vật chất và tài nguyên được điều chỉnh để phù hợp với nhu cầu cá nhân. Ví dụ, bàn làm việc được thiết kế cho người dùng xe lăn, và ghế công thái học được cung cấp cho người có vấn đề về cơ xương khớp.
Tuyển dụng
Bình đẳng: Mọi ứng viên đều có cùng khoảng thời gian để hoàn thành bài kiểm tra viết trong quy trình tuyển dụng.
Công bằng: Mặc dù tất cả các ứng viên đều làm cùng một bài kiểm tra, nhưng những người mắc chứng khó đọc sẽ có thêm thời gian để hoàn thành, đảm bảo họ có cơ hội tương đương.
Phúc lợi của nhân viên
Bình đẳng: Tất cả nhân viên đều nhận được gói phúc lợi giống nhau, bao gồm bảo hiểm y tế tư nhân, hưu trí và hỗ trợ chăm sóc con.
Công bằng: Nhân viên có thể điều chỉnh một số phúc lợi để phù hợp với nhu cầu cá nhân, chẳng hạn như làm việc từ xa hoặc có giờ làm việc linh hoạt do các vấn đề sức khỏe hoặc trách nhiệm chăm sóc con.
Khuyến khích và phần thưởng
Bình đẳng: Tất cả nhân viên đạt được mục tiêu bán hàng đều được mời tham gia một buổi tối tại sòng bạc do công ty tổ chức.
Công bằng: Nhân viên nhận được điểm thưởng có thể đổi lấy phần thưởng phù hợp với sở thích cá nhân. Ví dụ, những người không thích tham gia các sự kiện như đêm sòng bạc hoặc không thể tham gia vì lý do gia đình sẽ có các lựa chọn khác.
Nghỉ phép năm
Bình đẳng: Tất cả nhân viên đều có số ngày nghỉ lễ như nhau, bao gồm các ngày lễ như Thứ Sáu Tuần Thánh, Giáng Sinh và năm mới.
Công bằng: Nhân viên có số ngày nghỉ lễ như nhau, nhưng những người không mừng Giáng sinh hoặc Phục sinh có thể sử dụng những ngày nghỉ đó theo cách họ muốn.
Mặc dù không phải lúc nào cũng có thể điều chỉnh mọi quy trình cho từng cá nhân, điều quan trọng là nhìn nhận các chính sách nhân sự qua lăng kính của sự công bằng để đảm bảo không ai bị thiệt thòi.
